به فرموده امیر پرهیزگاران در عهدنامه مالک اشتر اگر چه شیطان همواره در صدد تهاجم است اما جایی که تو را می ستایند، آن جا خط مقدم آتش ابلیس است و باید مراقب باشی  .

می خواستند نردبان معرفت را پله پله تا فراسوی بام ایمان طی کنند و امروز انبان های پر از پرسش خویش را در برابر مردی گشوده بودند که نگاهش موجی از صمیمیت است و کلامش آمیخته به وحی. همو که با کلام امام علی(علیه السلام) الفتی دیرین دارد و از همین روست که گوارا و شیرین، بر دل می نشیند  .

استوار و آرام، مثل همیشه، لب به سخن گشوده است و همه چشم بر چشمان او دوخته اند و از باغ کلامش خوشه های معرفت می چینند و زانوی ادب در محضرش ساییده اند  .

از آن جا که ارائه تمام متن سخنان حکیم و مفسر گرانقدر، آیت الله جوادی آملی، در تنگه صفحات نشریه نمی گنجد، متن پیش رو، چکیده و بازنگارشی است از پاسخ های ایشان به چند پرسش از دانشجویان شرکت کننده در همایش  .

آب دریا را اگر نتوان کشید                                هم به قدر تشنگی باید چشید

آفات تهدید کننده نفس انسان کدام اند؟

بعد درونی انسان از دو راه آفت زده می شود: 1. هوا و هوس و آرزوها و خیال های باطل;  2. اهریمن و وسوسه ابلیس  .

ابلیس که از برون حمله می کند، تا پایگاه درونی نداشته باشد و نیروهای درونی آن را حمایت نکنند، هرگز نمی تواند در انسان اثرگذار باشد. کار شیطان صادر کردن سم و وارد کردن آن در جهات درونی انسان است. اگر کسی بخواهد انسان را از پای در آورد، باید سم را به خورد انسان دهد، اگر این سم را در جیب پیراهن او قرار دهد، کوچک ترین تاثیری نخواهد دید. هنگامی این سم اثر می کند که پایگاه درونی داشته باشد و در جوارح انسان نفوذ کند. وسوسه ها نیز این چنین اند. هوا و هوس و شهوت رانی، در جوانی به گونه شناخته شده ای بروز می کند و در سالمندی در چهره جاه طلبی و مقام جویی. (1) کسانی که در بند عنوان و لقب و جاه و مقام اند، اهل بازی اند و گرفتار نفس خویش  . به فرموده امیر پرهیزگاران در عهدنامه مالک اشتر اگر چه شیطان همواره در صدد تهاجم است اما جایی که تو را می ستایند، آن جا خط مقدم آتش ابلیس است و باید مراقب باشی  .

رمز موفقیت بزرگان در آن است که اینان روح خویش را از آفت های گونه گون مصون داشته اند و به ویژه از غذای حرام، فکر باطل، زشت گویی، هتک حیثیت و... دوری ورزیده اند

سر آن که انتقال آدمی به عالم برزخ دردناک است، همان است که او به دنیا و آن چه در آن است دل سپرده و با مرگ این عمارت و دلبستگی های او را از وی می ستانند و آن را در این دنیا باقی می نهند و او که دل در گرو این اسباب نهاده است، ترک آن را دشوار می بیند. هر چه وابستگی انسان در دنیا کم تر باشد، درد جان کندن او نیز آسان تر خواهد بود  .

حضرت استاد علامه طباطبایی (ره) می فرمودند: شهید هنگامی که در خون خویش فرو می غلتد، دیگران گمان می برند که درد جان کندن دارد، اما مثل او همانند گرما زده ای است که وارد آبگیر زلال و گوارایی می شود و تن خویش را به آب می زند. و اگر می توانست لب به سخن می گشود و آن را می ستود. و از آن سوی، تبه کاری که به گمان ما، به آسانی جان به جان آفرین تسلیم می کند، آتشی در وجودش شعله ور دارد و ما نمی فهمیم  .

انسان باید به کسی و چیزی دل ببندد که او را تنها و رها نسازد و همواره پس از مرگ نیز همراه و یاور او باشد; چرا که او مسافری بیش نیست و مسافر هیچ گاه بر مرمت مسافرخانه همت نمی گمارد  .

مرغ باغ ملکوتم نیم از عالم خاک                                     چند روزی قفسی ساخته اند از بدنم

پس چه کسانی بهتر از اولیای الهی که خیرخواهان انسان اند و رهنمون و یاری گر او به سوی کمال و نیکی ها  .

چگونه خویشتن را اصلاح کنیم؟

انسان باید در نخستین اقدام برای اصلاح خویش دست به بازشناسی ابعاد وجودی خویش زند  .

انسان فقط در تالار تشریع خلاصه نمی شود. جسم انسان و کارآیی آن را می توان در محدوده علوم تجربی (طب) بررسی کرد; اما انسان دارای حقیقتی است که وظیفه آن تدبیر بدن، هدایت و راهنمایی آن است و آن، همان جان آدمی است. محدوده شناخت و بررسی این بعد انسان در علوم انسانی است. در اثر گمراهی ها و مشکلات برونی، مانند تبه کاری ها، رفتارهای ناپسند، نفاق، خودپرستی و... ساختار درونی انسان نیز دچار آسیب خواهد شد و آتش این فساد از درون و بعد درونی او سر برون خواهد آورد. (2) حال نکته اساسی در این بحث، آن است که خداوند انسان را بر طینت پاک سرشته است و روح نخستین آدمی، شفاف و صاف و عاری از هرگونه پلیدی است. اما در اثر عواملی گوناگون، مانند عصیان و دروغ و غیبت و ستم و... غبار تیرگی ها بر پیکره این روح پاک می نشیند و آن را تیره و تار می سازد  .

رمز موفقیت بزرگان در آن است که اینان روح خویش را از آفت های گونه گون مصون داشته اند و به ویژه از غذای حرام، فکر باطل، زشت گویی، هتک حیثیت و... دوری ورزیده اند  .

انسان اگر هر شب اعمال خویش را برسد و به محاسبه نفس خویش بپردازد، هیچ گاه با چنین رویدادی رویاروی نخواهد شد. از این رو است که روایات تاکید فراوان فرموده اند که این امر، باید هر شب صورت گیرد. مبادا روزی که در انبار اعمال خویش را می گشاییم، آن را خالی از عمل نیک و سرشار از پلیدی ها بیابیم

سر این که قرآن کریم، بخش گسترده ای از آیات خویش را به تبیین و شرح خبث نفس ها و راه های درمان آن اختصاص داده، همین است که انسان با شناخت این خباثت، از آن ها پرهیز کند. قرآن شفای همه دردهای مردم است; و ننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمة للمؤمنین.

جمله قرآن شرح خبث نفس هاست                                بنگر اندر مصحف آن چشمت کجاست (3)

نکته دیگر، سرسپردگی به خداوند است. کوثر زلال دل، فقط با یاد خداوند آرامش و سکون می پذیرد; الا بذکر الله تطمئن القلوب. هیچ کس بدون خدا نیست. همه یا خدای خودساخته را می پرستند یا خدای خالق و مدبر عالم را.

خدای خودساخته همان هوا و هوس و میل است و به تعبیر بزرگان، نخستین بتی است که در عالم عبادت شده است. دام هوس، بسیار گسترده است; به گونه ای که شیطان نیز در این دام گرفتار آمد. 

در روایات نبوی و گفتارهای امامان معصوم، توصیه شده است که انسان باید هر شب، زمانی هرچند کوتاه را به محاسبه نفس خویش همت گمارد و ببیند که در این چند ساعت عمر امروز خویش، چه چیزی به دست آورده و چه فرصت هایی را از کف داده است. گام های خویش را به سوی پلیدی یا نیکی بر شمارد و نقاط ضعف و قوت خویش را باز شناسد. کشوری را مثال می زنند که سالیانی چند در پی ذخیره گندم و دسترنج خویش بود. هنگامی که پس از سال ها به انبار اندوخته های خویش سر می زند، ناگاه متوجه می شود که چیزی در انبار او نمانده و او از وجود موش در انبار خویش غافل بوده است.

گرنه موش دزد در انبان ماست

حاصل طاعات چهل ساله کجاست؟

انسان اگر هر شب اعمال خویش را برسد و به محاسبه نفس خویش بپردازد، هیچ گاه با چنین رویدادی رویاروی نخواهد شد. از این رو است که روایات تاکید فراوان فرموده اند که این امر، باید هر شب صورت گیرد. مبادا روزی که در انبار اعمال خویش را می گشاییم، آن را خالی از عمل نیک و سرشار از پلیدی ها بیابیم.