چگونگی عالم برزخ

بر اساس آیات و روایات بعد از زندگی دنیا و قبل از قیامت، عالمی به نام «عالم برزخ» وجود دارد که روح انسان بعد از مرگ تا برپایی قیامت در آنجا زندگی می‌کند  . ازا روایات اسلامی استفاده می‌شود که انسان‌ها در برزخ به پنج گروه تقسیم می‌شوند  :

1. افرادی که در درجه اعلای ایمان و کمال هستند؛ روح این افراد پس از مرگ و پاسخ به س?ال‌های نکیر و منکر در قالب مثالی قرار می‌گیرد و به بهشت برزخی وارد می‌شوند و در آنجا در محضر امام علی علیه‌السلام تا برپا شدن قیامت از انواع نعمت‌های الهی برخوردار می‌شوند  .

2. افرادی که م?من هستند، ولی نه در درجه کمال و گروه قبلی؛ برای این افراد پس از س?ال و پاسخ در قبر، دری از بهشت   (برزخی) به سوی قبرشان باز می‌شود و قبر به مقدار چشم انداز، وسیع شده و باغی از باغ‌های بهشت می‌شود  .

این گروه در قبرشان متنعم به نعمت‌های پروردگارند و همیشه دعایشان این است که خدایا قیامت را برپا نما و نعمت‌های بهشتی را که به ما وعده داده ای، عطا فرما  .

3. م?منان گناهکار که مستحق عذابند؛ آنان پس از ورود به قبر و ناتوانی در پاسخ به س?ال نکیر و منکر، فرشتگان با عمودی که در دست دارند، بر فرق آن‌ها می‌کوبند و قبرشان پر از آتش می‌شود و دری از جهنم (برزخی) به سوی قبر آنان باز می‌شود و قبرشان به چاهی از چاه های جهنم تبدیل می‌شود. این گروه در قبر معذبند تا وقتی که گناهانشان بخشیده شود  .

4. کسانی که کافر محض هستند؛ این افراد نیز همانند م?منان گناهکار تا برپا شدن قیامت در جهنم برزخی معذبند؛ با این تفاوت که عذاب کافر، عذاب در عقیده و عمل است و کاهش دهنده عذاب قیامتش نیست، ولی عذاب م?من گناهکار عذاب عمل است و باعث پاک شدن او می‌شود و جنبه اصلاح گرانه و رهایشگرانه دارد. (1  )

در سخنی از امام صادق علیه‌السلام می‌خوانیم: وقتی م?من داخل قبر می‌شود، نماز در سمت راست و زکات در سمت چپ او قرار می‌گیرد و نیکوکاری‌هایش بالای سر او سایه می‌افکنند و صبر در قسمتی دیگر قرار می‌گیرد. وقتی دو فرشته برای پرسش می‌آیند، صبر به نماز و روزه می‌گوید: از صاحبتان دفاع کنید وگرنه من آماده دفاع هستم

5. گروهی که نه اهل ثوابند تا مستحق نعمت باشند و نه اهل گناه تا مستحق عذاب گردند. روح این گروه (در قالب مثالی) به صورت بی هوش و یله تا برپایی قیامت باقی می‌ماند. (2  )

هنگام مرگ روح انسان از بدن به طور کامل جدا می‌شود و به هنگام رستاخیز، خداوند متعال بار دیگر بدن و استخوان‌های پوسیده و خاک شده را حیات مجدد می‌دهد و روح دوباره به آن بر می‌گردد . (3) (4)

در عالم برزخ حوادث زیادی اتفاق می‌افتد که در برخی از آیات قرآن از جمله آیات   99 و 100 سوره م?منون و در روایات فراوانی به آن‌ها اشاره شده است  .

 پرسش در قبر

از مضمون روایتی از امام سجاد علیه‌السلام چنین برداشت می‌شود که وقتی انسان را در قبر می‌گذارند، دو فرشته الهی به سراغ او می‌آیند و از اوصل عقاید، یعنی توحید، نبوت و امامت او و اینکه از چه پیشوایانی پیروی می‌کرده و از چگونگی مصرف عمر در راه‌ها و کارهای مختلف و طریق کسب اموال و مصرف آن‌ها می‌پرسند و چنانچه از م?منان راستین باشد، به خوبی از عهده جواب بر می‌آید و مشمول رحمت و عنایات حق می‌شود و اگر از م?منان نباشد، در پاسخ س?ال‌ها عاجز می‌ماند و مشمول عذاب دردناک برزخی می‌گردد. (5  )

حضور ائمه علیهم السلام

وقتی م?من بمیرد، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و امام علی، حضرت زهرا، امام حسن و امام حسین علیهم السلام همراه با ملائک مقربی می‌آیند. اگر م?من توانست جواب تکیر و منکر را بدهد، آن‌ها به نفع او شهادت می‌دهند و اگر نتوانست جواب بدهد   (زبانش بند آمد)، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به امر خدا شهادت می‌دهد که این م?من زبانش از ترس بند آمده است وگرنه به آنچه شما می‌پرسید، معتقد است و امام علی، حضرت زهرا و امام حسن و امام حسین علیهم السلام نیز فرمایش رسول خدا صلی الله علیه و آله را تأیید می‌کنند. (6)

در روایتی از امام علی علیه‌السلام درباره هول و هراس قبر می‌خوانیم: برای کسی که آمرزیده نشود، بعد از مرگ، از خود مرگ شدیدتر است. از قبر و تنگی و تاریکی آن بر حذر باشید؛ همانا قبر هر روز می‌گوید: من خانه غربتم. من خانه وحشتم. من خانه کرم‌ها هستم و قبر برای م?منان باغی از باغ‌های بهشت و برای گنهکاران گودالی از گودال‌های آتش است. زندگی و معیشت سختی که خدا دشمنان خویش را از آن ترسانده، عذاب قبر است

تجسم اعمال

در سخنی از امام صادق علیه‌السلام می‌خوانیم: «وقتی م?من داخل قبر می‌شود، نماز در سمت راست و زکات در سمت چپ او قرار می‌گیرد و نیکوکاری‌هایش بالای سر او سایه می‌افکنند و صبر در قسمتی دیگر قرار می‌گیرد. وقتی دو فرشته برای پرسش می‌آیند، صبر به نماز و روزه می‌گوید: از صاحبتان دفاع کنید وگرنه من آماده دفاع هستم».(7)

فشار قبر

از برخی احادیث چنین به دست می‌آید که فشار قبر برای همه جز اندکی وجود دارد؛ البته در برخی کیفر اعمال محسوب می‌شود و برای بعضی، ملایم‌تر و به منزله کفاره گناهان و جبران کوتاهی‌هاست. در سخنی از امام صادق علیه‌السلام به نقل از رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است: «فشار قبر برای م?من، کفاره نعمت‌هایی است که تباه کرده است» .(8)